Eğitim, bir ülkenin kalkınmasının en kıymetli taşıyıcı ögelerinden biridir. Lakin eğitimde muvaffakiyet, sırf müfredat ve kaynaklarla değil, bu sistemleri yönlendiren başkanlarla de direkt bağlıdır. Okul liderliği, öğretmenlerin motivasyonundan öğrencilerin akademik başarısına, toplumsal kalkınmadan ekonomik büyümeye kadar geniş bir yelpazeyi etkileyen kritik bir faktördür. Türkiye’de eğitim kurumlarında liderlik anlayışı, memleketler arası örnekler ışığında değerlendirildiğinde, dönüşüm ve inovasyon muhtaçlığı açıkça görülmektedir. Bu makalede, tesirli eğitim liderliği modelleri ve Türkiye’nin bu alandaki muhtaçlıkları ele alınacak, tahlil teklifleri sunulacaktır.
1. Eğitimde liderlik: Neden kıymetlidir?
Okul önderleri sadece yöneticiler değil, birebir vakitte vizyoner rehberlerdir. OECD’nin Education at a Glance raporuna nazaran, eğitimde liderlik kalitesi, öğrenci muvaffakiyetinde en kıymetli değişkenlerden biridir. Başkanlar, öğretmenlerin gelişimini teşvik etmeli, öğrenme ortamlarını güzelleştirmeli ve eğitimde yenilikçi yaklaşımları benimsemelidir (OECD, 2023).
Harvard Üniversitesi’nden Tony Wagner, eğitimde inovasyon ve liderlik üzerine yaptığı çalışmalarında, 21. yüzyılın önderlerinin ‘kritik düşünme, sorun çözme ve dijital okuryazarlık’ marifetlerini destekleyen bir yaklaşım benimsemeleri gerektiğini vurgulamaktadır (Wagner, 2012). Fakat Türkiye’de okul liderliği birden fazla vakit idari idareyle hudutlu kalmakta ve pedagojik liderlik ikinci planda bedellendirilmektedir.
2. Milletlerarası örnekler: Eğitimde liderlik nasıl dönüştürülebilir?
Finlandiya: Güvene dayalı liderlik
Finlandiya’nın eğitim muvaffakiyetinin temel taşlarından biri, okul yöneticilerine ve öğretmenlere duyulan inançtır. Eğitim başkanları, öğretmenlerin gelişimine yatırım yapmakta ve pedagojik özerkliği desteklemektedir. Bu model, önderlerin öğretmenleri daima pahalandırmak yerine onlara rehberlik etmelerini sağlamaktadır (Sahlberg, 2011). Türkiye’de ise yöneticiler ekseriyetle öğretmenleri kıymetlendirme ve idari vazifeler ortasında sıkışıp kalmaktadır.
Singapur: Önderlerin daima eğitimi
Singapur’da okul yöneticileri, meslekleri boyunca kapsamlı liderlik eğitimlerinden geçmektedir. Academy of Principals Singapore üzere kurumlar, yöneticilerin çağdaş pedagojik yaklaşımlar ve bilişim teknolojileri konusunda daima gelişimini sağlamaktadır. Türkiye’de ise okul yöneticiliği çoklukla öğretmenlikten idareciliğe geçiş olarak görülmekte ve liderlik eğitimi yetersiz kalmaktadır.
Kanada: İştirakçi ve teknolojiye dayalı liderlik
Kanada, eğitimde dijitalleşme ve liderlik anlayışını birleştiren ülkelerden biridir. Okul yöneticileri, teknoloji entegrasyonu konusunda öğretmenlere dayanak olmakta, eğitimde dijital hünerlerin gelişimini teşvik etmektedir. Bilhassa British Columbia bölgesinde, okul başkanları ‘öğrenme toplulukları’ oluşturarak öğretmenlerin ve öğrencilerin eğitim süreçlerine faal iştirakini sağlamaktadır (Fullan, 2014). Türkiye’de eğitim teknolojilerinin entegrasyonu, birçok vakit altyapı eksiklikleri ve başkanların teknolojiyi faal kullanamaması nedeniyle sonlu kalmaktadır.
3. Türkiye’de eğitim liderliği: Problemler ve çözümler
Türkiye’de okul liderliği birçok yapısal sıkıntıyla karşı karşıyadır:
1. Merkeziyetçi idare: Eğitimde başkanlar ekseriyetle bürokratik kısıtlamalarla karşılaşmakta, pedagojik karar alma süreçlerinde gereğince bağımsız olamamaktadır.
2. Liderlik eğitiminin eksikliği: Okul yöneticileri çoklukla muhakkak bir liderlik eğitimi almadan misyona başlamaktadır.
3. Dijital dönüşümde geride kalma: Eğitim önderlerinin büyük bir kısmı, teknolojiyi faal biçimde kullanamamakta ve bilişim okuryazarlığı konusunda yetersiz kalmaktadır.
Bu sıkıntıların aşılabilmesi için şu teklifler geliştirilebilir:
1. Liderlik akademileri ve sertifikasyon programları
Türkiye’de okul yöneticileri için Finlandiya ve Singapur örneklerinde olduğu üzere daima eğitim programları oluşturulmalıdır. Örneğin, öğretmenlerin liderlik maharetlerini geliştirebilecekleri ve yönetimsel yetkinliklerini artırabilecekleri bir Eğitim Liderliği Akademisi kurulabilir.
2. Dijital okuryazarlık ve bilişim temelli liderlik
Kanada örneğinde olduğu üzere, okul yöneticilerine yönelik teknoloji entegrasyonu ve dijital liderlik eğitimleri zarurî hale getirilmelidir. Bu sayede başkanlar, eğitim teknolojilerini tesirli kullanarak hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin dijital marifetlerini geliştirebilir.
3. Merkeziyetçiliğin azaltılması ve yerelleşme
Eğitim başkanlarına daha fazla karar alma yetkisi verilmeli, lokal eğitim siyasetleri geliştirerek okulların kendi gereksinimlerine yönelik esnek tahliller üretebilmeleri sağlanmalıdır.
4. İştirakçi liderlik ve öğrenme toplulukları
Okul yöneticileri, öğretmenler ve öğrenciler ortasında daha güçlü bir bağ kurarak öğrenme toplulukları oluşturmalıdır. Bu süreçte, okul önderleri yalnızca karar alıcı değil, birebir vakitte öğrenme sürecinin bir modülü olmalıdır.
Sonuç
Eğitim liderliği, Türkiye’nin eğitim sisteminde esaslı değişimler yapabilmesi için kritik bir ehemmiyete sahiptir. Memleketler arası örnekler, güçlü eğitim başkanlarının yalnızca akademik başarıyı değil, tıpkı vakitte eğitim sisteminin bütünsel kalitesini artırabileceğini göstermektedir. Türkiye, eğitim başkanlarını yalnızca idari yöneticiler olarak değil, tıpkı vakitte vizyoner rehberler olarak yetiştirmelidir.
Dijital çağın gerekliliklerine uygun olarak önderlerin bilişim okuryazarlığını artırmak, merkeziyetçiliği azaltmak ve liderlik eğitimine yatırım yapmak, Türkiye’nin eğitimde dönüşüm sağlaması için hayati adımlardır. Şayet eğitimde liderlik anlayışı çağdaş bir yaklaşımla tekrar şekillendirilirse, Türkiye yalnızca bugünün değil, geleceğin eğitim sistemini inşa edebilir.
‘Eğitimde ihtilal yapmak istiyorsanız, evvel başkanlarınızı eğitmelisiniz.‘ – Michael Fullan (2014)
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
