Bu, arka dünyada tanınmış bir senaryo haline geldi: Yahudi bir koleksiyoncunun mirasçıları, Nazi dönemindeki akrabalarından çalınan bir müzayede kataloğunda bir tablo görürler. Müzayede eviyle iletişime geçerler ve her şey yolunda giderse satıcıyla, satıştan elde edilen gelirden ödeme almalarını sağlayacak bir anlaşmaya varırlar.

Peki, muhtemelen Naziler tarafından yağmalanan arkanın yasal mirasçıları, bırakılan yeri tespit etmek, tespit edilemediğinde ne olur? Münih müzayede evi Neumeister’in 21 Eylül’de piyasaya sürülmesi, Anversli ressam Genç Frans Francken’in bir eseri tam olarak bu soruyu gündeme getiriyor.

17. yüzyılın başlarında resmedilen “Dağdaki Vaaz”, İsa’yı bulutlu gökyüzü altında, dikkatle dinleyen, onu doğduğundan insandan oluşan bir kalabalıkla konuşma gösterir. Şu anki sahibi onu dokuz yıl önce Neumeister’e piyasaya sürdü. En azında mevcut – Nazi yağmalarından yararlanıldığı bilinen Adolf Hitler’den çalındığı biliniyor.

Ancak uzun süren araştırmaların ardından bilim insanlarının, savaş öncesi sahibinin kimliği konusunda bir ortaya çıktı.

Müzayede evinin sahibi ve yöneticisi Katrin Stoll, “Bir ikilemdeyiz” dedi.

Sanat eserlerinin sahiplik geçmişini takip eden kaynak araştırmaları, çevrimiçi veritabanlarının çoğalması, arşivlere erişim haberleri ve bu alanda çalışan akademisyenlerin büyümesiyle son 20 hızla gelişti. Nazilerin yağdığı arka eşyaların müzeler tarafından rutin olarak sunulması hale geldi. Mondex Corporation gibi şirketler, yağmalanan arkanın mirasçılarının izini sürmeyi ve değerden ödeme ilişkilerinin durdurulmasını teklif etmeyi bir iş haline getirdi.

Ancak İsviçre’deki Bern Kunstmuseum’dan araştırmacı Nikola Doll, araştırmacıların bir sanat eserinin gelişiminin araştırılması konusunda hala bir çıkmaza girilebileceğini söyledi.

“Holokost evliliklerinin mirasçıların taşınmasına izin vermesi çok zor olabilir” dedi. “Bazen doğrudan mirasçılar hayatta kalamadı ve yasal mirasçılar, dünyanın dört bir yanında dağılmış daha uzak akrabalar oluyor. Çoğu zaman atalarının sahip oldukları mallar hakkında hiçbir bilgi yoktur. Hatta mirasçı bulunamaması bile söz konusu olabiliyor.”

Doll, bayilerin tamamının kayıtlarını paylaşmaya istekli olmadığını söyledi. “Arka pazardan daha fazla işbirliği yapılmasını gösteriyoruz” dedi. “Bazı bayileri arşivlerini kaynak araştırmacılara açılmıyor. Diğerleri erişim için para alıyor.”

Sahiplik geçmişi açıklanmayan sanat eserlerinin kapsamlı müzeler, daha fazla araştırma yaparken bunları sergilemeye devam edebilir. Doll’un emeği Bern’deki Kunstmuseum, Nazilerin yağmaladığı arka bölgedeki bir satıcı olan Hildebrand Gurlitt’in kusurlu koleksiyonunu, 2014 yılında ölen oğlu Cornelius Gurlitt’ten miras olarak aldı. Alman kolluk kuvvetleri, 1.200’den fazla asker yerleştirdi. Genç Gurlitt’in 2012’de Münih’teki daireleri ve daha sonra daha sonra Avusturya’nın Salzburg’daki evinde bulunuyordu.

Bir araştırma ekibi, koleksiyondaki dokuz eserin Naziler tarafından yağmalandığını tespit etti. 208 eser daha tüm şüphelerden arındırılmıştır. Diğer toplananların menşei, 10 yıl boyunca devam eden özel araştırmalara rağmen şu ana kadar tam olarak açıklığa kavuşmadı.

Stoll, “Bir sanat eseri kamunun elindeyse bazı mantıklı çözümler vardır” dedi. “Özel çocuklardaki sanat eserleriyle ilgilenecek hiçbir aracımız yok.”

“Dağdaki Vaaz” örneğinde tablonun Hildebrand Gurlitt tarafından 1943 yılında işgal altında Fransa’da sık sık iş yaptığı bir araç aracılığıyla satın alındığı biliniyor. Satıcının kimliğini belirtin.

Ancak bu tablo Gurlitt’teki bir eve teslim edilmedi. Bunun yerine, Hitler’in Avusturya’nın Linz’de inşa edilmesini umduğu Führermuseum’da sergilenmeye değer olduğu için seçildi.

Savaşın sonlarına doğru, ahşap üzerine yağlıboya tablo, yine bu müzeye gönderilecek yaklaşık 1.500 sanat eserinin yanı sıra Münih’te saklandı. Führerbau’da veya Führer’in binasında ve geliştirilmişteki Nazi karargahında tutuldular. O zaman bu yana toplanan Yahudi koleksiyoncularından çalındığı ortaya çıktı.

Ancak savaş kaotik son yaşam çıkmazı Münih’te yaşayanlar, Nisan 1945’te Führerbau’yu iki gün boyunca yağmaladılar. 700’e yakın sanat eseri çalındı. Sonraki haftalarda yağmalamadan kurtarıldı, ancak yaklaşık 400 kişi öldü; Bunların arasında “Dağdaki Vaaz” da vardı.

Yıllardır bu tablonun kökenlerini araştıran, Münih’teki Arka Tarih Merkez Enstitüsünden arka tarihçi Stephan Klingen, “Bu tablonun kökeninde çok sayıda zorlayıcı tehlike işareti var” dedi. “Fakat bunun Naziler tarafından yağmalanıp yağlanmadığının bilindiğini; bu, Gurlitt’in Fransa’daki sıradan bir işi olabilir. Kaynak araştırması şu ana kadar sonuçsuz kaldı, ancak elbette daha sonraki bir aşamada Fransa’daki kaynakların daha fazlası ortaya çıkabilir.”

Tablo, 2009 yılında Alman televizyonunun eşdeğeri “Antiques Roadshow”da yayınlanana kadar bir daha ortaya çıkabileceğine değindi. Klingen bunun için Hitler’in Linz koleksiyonundan çalınan bir eser olduğunu tespit etti. Tabloya el koyan polise haber verdi.

Nazi rejiminin yasal halefi olarak Alman hükümeti esere sahip olmaya çalıştı. Ancak mahkeme tabloyu tablonun son sahiplerine, 1945’te Münih’te yaşayan Alman kışlasının bekçisinin ailesinin geri dönmesini sağladı. Mahkeme, aile tablosunun çalındığını bilmediğine, onu iyi bir şekilde aldığına karar verdi. Miras yoluyla inanç ve bu nedenle Alman haklarına göre ona sahip olma haklarına sahiptir. Aile üyeleri, bakımcıların bunu hangi tarihte bilmediklerini söyledi.

Avukat, tablonun şu anda bakıcısının bir akrabasında olduğunu ve tablonun yağıldığı ortaya çıktığını, savaş öncesi sahibinin mirasçılarıyla anlaşmaya varmak istediğini söyledi. Yaşlı bir kadın olan akraba, birisinin sahip olacağı umuduyla, Gurlitt’in mirasını konu alan iki müze sergisine “Dağdaki Vaaz”ı kusur verdi. Ayrıca araştırmacıların kökenini araştırmak için dokuz yıl bekledi.

Ancak avukat Patrick Rosenow, kendisinin hiçbir zaman gerçekleşmeyecek bir iddiayı süresiz olarak beklemeye devam etmeyeceğini söyledi.

Rosenow, “80 yaşında, yaşlılar evine taşındı” dedi. “Bu sorunun çocuklarına aktarılmasını istemiyor; ilerlemesini istiyor.”

Kaynak araştırması pahalı olabilir ve sonuçları garanti edilemez. Çok az özel arka plan sahibi bunu süresiz olarak sürdürecek kaynaklara sahiptir. Neumeister’den Stoll, Alman elindeki “Dağdaki Vaaz”ı satın almak için devralacağını ve devam eden araştırmaların mali açıdan zengin olduğunu söyledi.

“Siyaset kurumu beni hayal kırıklığına uğrattı” dedi.

“Berlin’deki hükümetin Nazi rejiminin halefi olarak sorumlu çalışmaları” dedi ve müzayede evinin “onu sakladığını, sigortaladığını ve araştırdığını” ekledi. Bütün bunları özel olarak bağımsızları bekleyemezler.”

Alman yetkilinin bir temsilcisinin yorum talebine hemen yanıt verin.

Berlin Teknik Üniversitesi’nde kaynak araştırma raporu olan Meike Hopp, uzun yıllar süren araştırmalardan sonra eserin özel bir sahibinin onu satmasında herhangi bir sorun bulunmadığını söyledi. Ancak bir devlet kurumunun veya arka fonun bunu şimdi satın alması iyi olur dedi.

“Bu alanda uzun bir yol kat ettik” dedi, “ve daha fazla ilerleme kaydedilecek; muhtemelen yapbozun başka bir parçası mevcut ve bir yerde tabloyu eski haline döndürmek mümkün olacak. Ancak bu tür resimler özel alıcılara satılırsa gözden geçirilebilir.”

Neumeister ayrıca iki müzeden tabloyu satın almalarını ve kökenlerini sürdürmelerini istedi. Stoll, “Biri hayır dedi, diğer cevapla” dedi.

Müzayede evine göre, ahşabının alt yarısında büyük bir çatlak bulunan tablonun tahmin değeri, kaynağının açıklığa kavuşturulması durumunda ortaya çıkmasından çok daha düşük. Özel cihazların endişelerinden biri, gelecekte güvenilir bir iddianın ortaya çıkabileceği olabilir. Stoll, önceki değerlendirmelerde tablonun 130.000 dolara kadar çıkabileceğini belirtmişti ancak bu satış için yüksek tahminin bunun yarısına kadar olduğunu söyledi.

Stoll, “Bir kamu kurumundaki birinin sorumluluğu üstlenme cesaretine sahip olunmasına sahip olunması” dedi. “Farkındalık yaratma ve tablonun ve kalıcı bozulmamasını, erişilebilir kalmasını sağlamak için bir müzenin onu satın almayı hedefliyor.”

Klingen kabul etti. “Bir şeker babanın olması” dedi.